Gerontologiya

Gerontologiya (yun. geron, gerontos —keksa, kari va ... logiya) —tirik organizmlar, jumladan, odamning qarish jarayonini oʻrganadigan fan; tibbiyot va biol. fanlarining bir boʻlimi.

Gerontologiya (yun. geron, gerontos —keksa, kari va ... logiya) —tirik organizmlar, jumladan, odamning qarish jarayonini oʻrganadigan fan; tibbiyot va biol. fanlarining bir boʻlimi. Yoshi kashtan organizm kasalliklarining xususiyatlari haqidagi taʼlimot —geriatriya, keksaygan va katta yoshdagi kishilar gigiyenasi haqidagi taʼlimot —gerogigiyena, keksalar psixikasi va feʼl-atvorini oʻrganadigan taʼlimot — gerontopsixologiya G.ning asosiy tarkibiy qismidir. Infeksion kasalliklardan nobud boʻlishning hamda bolalar oʻlimining kamayishi va b. omillar umr uzayishiga yordam beradi. Qarish sabablari haqida bir necha nazariya ilgari surildi. I. I. Mechnikov fikricha, ichakda yashaydigan bakteriyalarda moddalar almashinuvi mahsulotlari va organizmning oʻzida azotli moddalar almashinuvining mahsulotlari (siydik kislota) kishi organizmini zaharlab, qarishga sabab boʻladi. Hoz. G. qarish sabablari va mexanizmlarini molekula va hujayradan tortib to butun organizm darajasida oʻrganmoqda.

Osteoporoz nima? Kasallik haqida umumiy ma’lumot

Osteoporoz — suyak to’qimalarining metabolik kasalligi bo’lib, suyak mikroarxitektonikasining buzilishi va ularning zichligi pasayishi bilan ifodalanadigan skeletning tizimli progressiv kasalligi hisoblanadi, bu suyuakning sinuvchan bo’lib qolishiga olib keladi.

OSTEOPOROZ: RIVOJLANISH SABABLARI VA OMILLARI

Kasallik rivojlanishining sababi chekish, spirtli ichimliklarni ortiqcha iste’mol qilish, metabolik kasalliklar, oshqozon-ichak kasalliklari va boshqa omillarning uzoq muddatli ta’siri bo’lishi mumkin. Qariyalarda osteoporoz kaltsiy va ba’zi oziqa moddalarining yomon hazm bo’lishi tufayli rivojlanadi.

Osteoporozning eng keng tarqalgan sababi gormonal yetishmovchilikdir. Ayollarda osteoporoz odatda klimaks davrida qayd etiladi. Bu holatda kasallik tanada kaltsiy yetishmovchiligi tufayli emas (kaltsiy yetarli darajada bo’ladi), balki suyak hosil qiluvchi hujayralarning faoliyati buzilganligi tufayli rivojlanadi. Bu hodisalar esa gormonal muvozanatning buzilganligi tufayli yuzaga keladi, shuning uchun bunday holatda ayollar ginekologga murojaat qilishlari kerak va agar kerak bo’lsa, gormonal terapiya olishadi.

Yosh o’tgan sari suyaklarning mo’rtlashishi tabiiy fiziologik hodisadir. Biroq, ba’zi kishilarda bu jarayonlar jadal sur’atda yuz beradi. Bunga ayrim omillar sababchi bo’lishi mumkin, ulardan:

• Ayol jinsiga mansublik;
• Yevropoid yoki mongoloid irq;
• Suyaklarning yupqaligi;
• Qarilik (65 yoshdan katta);
• Irsiy kasalliklar moyillik;
• Vitamin D yetishmasligi;
• Ayrim dorilarning tez-tez qabul qilinishi (masalan, kortikosteroidlar va antikonvulsanlar);
• Kamharakat hayot tarzi;
• Chekish;
• Spirtli ichimliklarni ortiqcha iste’mol qilish;
• Oshqozon tizimi kasalliklari;
• Tuxumdonlar funktsiyalarining buzilishi;
• Klimaks davrida uchraydigan gormonal fondagi o’zgarishlar;
• Buyrak usti bezlarining faoliyatidagi tartibsizliklar;
• Endokrin bezlarning boshqa kasalliklari.

Yosh bilan bog’liq (senil) osteoporoz esa kaltsiy tanqisligi sababli rivojlanadi — suyak to’qimasini parchalanish tezligi yangi suyak to’qimasini shakllanishi tezligidan ustun turganda. Osteoporozning ushbu shakli, odatda, 70 yoshdan katta odamlar uchun xosdir. Statistika ma’lumotlariga ko’ra, senil osteoporoz ayollarda deyarli ikki barobar ko’proq uchraydi va 95% dan ko’proq hollarda klimaks davr bilan bog’liq.

Osteoporozning 5 foizdan kamrog’i boshqa kasalliklarga yoki muayyan dorilardan foydalanishga bog’liq. Bu suyak to’qimasining tuzilma-funktsional kasalliklariga olib keladigan buyraklar, endokrin bezlar va boshqa kasalliklarning oqibatida rivojlanib boruvchi ikkilamchi osteoporoz shaklidir.

Osteoporozning idiopatik shakli ham ajratiladi (asosan yoshlarda). Bu juda kam uchraydigan kasallik hisoblanib, uning sababi hozirda noma’lum bo’lib qolmoqda. Idiopatik osteoporoz chaqaloqlarda, barcha gormonlar normal bo’lgan bolalar va yoshlarda rivojlanishi mumkin. Bundan tashqari, bunday odamlarda osteoporoz rivojlanishiga olib keladigan kasalliklar ham mavjud emas.