Оилавий тиббиѐт асослари. УАШ вазифалари. Ишлаш хусусиятлари. Тиббий ҳужжатлар. Жамиятнинг жалб этилиши.

Оилавий тиббиѐт – бу тиббиѐт ихтисослиги бўлиб, бутун аҳолига тўлиқ, кенг қамровли,сифатли,давомли, қулай ва ҳаммага манзур бўлган бирламчи тиббий санитарѐрдам кўрсатади.

Бу соҳа педиатрия,терапия,гинекологиянинг мажмуасиданда кенгроқ соҳа ҳисобланади. У ўзига хос алоҳида соҳа бўлиб, бошқа тиббий соҳалардан фарқланувчи муҳим принтсиплардан тузилган.  Бирламчи звено - бу алоҳида шахс , оила ва жамиятнинг соғлиқни сақлаш тизимида тиббий-санитар ѐрдамни аҳоли яшаш ва ишлаш жойи билан максимал яқинлаштирилган зонаси ҳисобланади. Оилавий тиббиѐт инсонни аъзо ва тизимини ажратмасдан уни бутунлигича кўради, бунда нафақат клиник, балки биологик, ижтимоий муаммоларни ҳам бирлаштириб, фақат битта индивидга эмас, балки бутун оила, аҳоли гурухларига жинси ва ѐшидан қатъий назар ѐрдам беради.  Юкоридагиларга асосланиб, ОТ қуйидаги фалсафий аспектларни ўз ичига олади. - Диққат марказида алоҳида касаллик эмас, балки бутун инсон организми туради. Инсоннинг манфаатига биологик, психологик, ва ижтимоий аспектлар нуқтаи назаридан қаралади. Оилавий тиббиѐт аслида касалликни эмас, беморни даволайди. Оилавий шифокор – бу кўп учровчи касалликлар, патологик ҳолатлар бўйича мутахассис ҳисобланади. У бундай холатларни даволаш ва ташхислашда эксперт бўлиб, кам учровчи ва оғир, даволаш қийин бўлган ҳолатларни ҳам ташхислай олиши, уларни тор мутахассисга йўналтира олиши лозим. - Кенг тарқалган муаммоларни ҳал қилиши – соғлиққа таъсир қилувчи оддий ва мураккаб муаммоларни ҳал қилиши лозим. Ўқув жараѐнининг ривожланиши ва тажриба ортиб бориши жараѐнида оддий муаммолардан аста-секин мураккаб муаммоларга ўтиб борилади. - Барча ѐшдаги ва иккала жинсдаги кишиларга ѐрдам кўрсатиш. - Алоҳида инсоннинг муаммосини унинг оиласи ва жамият билан боғлиқ ҳолда кўриб чиқиш. - Оилавий шифокор оғир касаллиги бор, асоратлари ривожланган ѐки ташхислаш қийин бўлган беморларни тор мутахассисларга юборади. Бундай беморларга оилавий шифокор лозим лаборатор текширувларни ўтказиб, консултатсияга йўлланма билан тор мутахассисга юборади. - Шундай қилиб, УАШ – бу олий тиббиет муассасаси дипломига эга, шифокорлик қилиш учун литсензияси бўлган, унга бириктирилган аҳолига ѐши, жинси ва ижтимоий ҳолати, касаллик шаклидан қатъий назар ѐрдам кўрсатувчи шахс. - УАШ фаолияти оилавий тиббиѐтнинг қуйидаги принтсипларидан иборат, оилавий тиббиѐт принтсиплари эса фалсафа асосларидан келиб чиқади, ҳамда бу соҳанинг уникал характери ва имкониятларини юзага келтиради: - Ҳар томонламалик (кенг камровлилик), инсон соғлиғи билан боғлиқ барча муаммолар кўриб чиқилади, бирор муммо йўқки бундан истисно бўлса. ОТ истисно қилмайди, чегараламайди, ажратмайди ҳам, балки тиббий муаммоларни умумлаштириб ҳал қилади. Шу билан оилавий шифокорга ишончни оширади. - Беморни кузатув давомийлиги ҳаѐтининг барча даврларида, туғилгандан тортиб ўлимига қадар давом этади. Даволаш битта касаллик эпизодини даволаш билан чегараланмайди. Бемор ва унинг оиласини узоқ вақт кузатиш хавф омилларни аниқлашга, профилактика ва даво чора тартибларини назорат қилишга имкон беради. Шифокор фаолиятининг натижавийлиги ошади, унга кўрсатилаѐтган тиббий ѐрдамга қониқиш даражаси ошади. - Интегратсия – тиббиѐтнинг барча аспектларини - даволаш, реабилитатсион, профилактик, инсон ва жамият соғлиғини сақлашни ўз ичига олади. - Профилактика ишлари ва санитар оқартув. Профилактика ишлари - оилавий шифокор ва унинг гурухининг асосий йўналишларидан бири ҳисобланади. Оилавий тиббиѐт соғлом турмуш тарзини олиб бориш, касалликларни эрта ташхислаш ва санитароқартув ишларини тарғиб қилади. Инсон саломатлиги – нафақат тиббий, балки ижтимоий тушунча ҳамдир, оилавий тиббиѐт жамият ҳаѐтининг ижтимоий томонларига, экологик ва бошқа кўплаб муаммоларни ҳал қилишга таъсир кўрсатади. Бу янги соҳанинг ривожланиб бориши жараѐнида оилавий шифокор жамият ҳаѐтининг ушбу жиҳатларига ҳам таъсир қилиш имкониятига эга бўлади. - Координатсия - даволаш устидан назорат. Оилавий тиббиѐт кўплаб муаммоларни ҳал қилади, лекин у барча тиббий хизматларни кўрсата олмайди. Заруратга қараб, оилавий шифокор тор мутахассислар билан маслаҳатлашади ѐки беморни статсионар даволанишга юборади, бироқ шунда ҳам бемор устидан назоратни тўхтатмайди. Тизим шундай тузилганки, бирламчи тиббий-санитар хизмат ва стационар орасидаги алоқа узилишига йўл қўймайди, беморнинг соғлиқни сақлашнинг барча босқичларида даволанишини координатсиялайди. - Ишончли ўзаро муносабат. Тиббиѐт ходимлари ва беморлар орасидаги ишончли ўзаро муносабатсиз кузатув давом этишм мақсадга мувофиқ эмас. Оилавий шифокор бемор ҳуқуқларини ҳимоя қилади ҳамда уларга ҳамдардлик қилади. Бемор уни ҳурмат қилишлари, эшитишлари ва тушунишларини ҳис қилиши керак. Оилавий ҳамшира ҳам бундай муносабатларини ҳосил қилишда ѐрдам беради. Қатор ҳолларда, оилавий тиббиѐт ҳамшираси учун бемор билан ўзаро муносабатларни ҳосил қилиш осон бўлади. Бошқа томондан, бемордан ўз соғлиғи учун жавобгарлик, тиббий ходимлар билан ҳамкорлик талаб этилади. - Тиббий ходимлар гуруҳи таркибида ишлаш. Оилавий шифокор, оилавий ҳамшира, барча тиббий штат ягона кўп профилли команда сифатида ишлаши лозим. Оилавий шифокорнинг вазифаси гуруҳ ҳар бир аъзосининг илмидан келиб чиқиб иш фаолиятини ташкиллаштиришдан иборат. - Бирламчи тиббий ѐрдам олишнинг қулайлиги. Ҳар бир оиланинг ўз оилавий шифокори бўлиш лозим, иш шундай ташкил қилиниши лозимки, бемор тиббий ѐрдамни олишда қийинчилик бўлмаслиги керак. - Беморнинг ўз соғлиғи ва оила аъзолари саломатлиги учун жавобгарлиги. Беморни ўз соғлиғини сақлаш ва тиклашда фаол иштирокчи қилиш муҳим аҳамиятга эга. Беморга иштирок этиш имкониятини бериш уни бу жараѐнга жалб этишнинг осон йўлидир. Шу билан боғлиқ ҳолда, қисқа консултациялар ва беморга ўргатишнинг роли ошади. Оилавий шифокор ва бемор ҳамкор каби ишлайдилар. Унинг ҳамкорлиги янада яхши натижаларга эришишга қаратилган бўлади. - Тиббий ѐрдам сифатининг ошиши ва нархининг камайиши. Оилавий тиббиѐт нафақат даволаш сифатини оширади, балки нархини ҳам пасайтиради. Агар беморни оилавий шифокор доимий ва эффектив кузатса, кўпчилик касаллик бартараф этилиши ѐки уни эрта босқичларда аниқлаш ва даволаш мумкин бўлади. Соғлиқни сақлаш тизими ресурслари чегараланган пайтда, ташхислаш, профилактика ва даволашнинг нархига ҳамда сифатига эътибор қаратиш лозим. Идеалда эса бемор индивидуал эҳтиѐжлирининг соғлиқни сақлаш тизими имкониятлари билан мос келишидир. Оилавий тиббиѐт нафақат харажатни, балки турли тор мутахассисларга юборишга, лаборатор текширувлар ва госпитализатсияга кетадиган вақтни ҳам тежайди. Шуни эсда тутиш лозимки, давлатга тор мутахассисини тайѐрлашдан кўра оилавий шифокорларни тайѐрлаш арзонга тушади. - УАШ хуқуқлари ва функтсионал мажбуриятлари шунингдек, тиббий ҳужжатлар рўйхати ЎЗР ССВ № 535, 6.12.2004 й. қарорида келтирилган. - Шундай қилиб, УАШ ва ОТ - тасодифий ҳол эмас, у уникал тиббий ихтисосликни ташкил қилиб, махсус фалсафа ва принтсиплари билан характерланади. - УАШГ`ОТнинг қўшилмаси ҳаѐт сифатини яхшилашга қаратилган, шу йўл билан соғлиқни сақлаш вазифалари ва эффективлигига эътибор қаратилади, муҳими нархи пасаяди. - Оилавий тиббиѐт фалсафаси ва принтсиплари ҳақида тушунчага эга бўлган ҳолда соғликни сақлашнинг эски модели камчиликларини кўрсатиш мумкин: - Тор мутахассислар тизимининг инсонга эмас, касалликка қаратилганлиги; - Қишлоқ аҳолиси учун тиббий хизматнинг узоқлиги; - Қиммат, харажатли тизим; - Беморларнинг мутахассисларни кутиш учун кўп вақт йўқотиши; - Абсолют марказийлаштирилган тизим, шу жумладан маблағнинг тақсимланиш жиҳатидан ҳам; - Иккиламчи, госпитал звенонинг устунлиги; - Поликлиникаларнинг катта штати; - Катта бинолар; - Штатда УАШ, умумий амалиѐт ҳамшираси, менежер кабиларнинг йўқлиги; - УАШнинг кичик авторитетга эгалиги ва унга талабгорлик; - Ратсионал даво тавсияларининг купинча бўлмаслиги; - Гуруҳ билан ишлашнинг паст даражаси; - Даволаш сифатининг турли даражаси; - Қиммат ташхисий тестларнинг максимал буюрилиши (рентген, эндоскопия, ЭхоКГ, ЭКГ, биохимик текширувлар); - Кўп ҳолларда гопситализатсия қилиши; - Поликлиникалар суткасига 24 соат хизмат кўрсатмайди; - Ҳужжатлар ва ҳисоботлар сонининг кўплиги; - Қайта шаклланиш ва оилавий тиббиѐтнинг киритилишидан нима кутишимиз мумкин: - УАШ, тиббий ҳамшира, менежер ва бошқа мутахассисларни тайѐрлаш; - Фондлар тақсимланишини детсентрализатсияси; - УАШга бўлган талаб ва авторитетнинг ошиши; - Бирламчи тиббий-санитар хизмат структурасининг белгиланиши (ҚВП, ШВП, ОП); - БТСХнинг индивид ва жамият эҳтиежларига қаратилганлиги; - БТХСнинг иқтисодий эффектив тизим эканлиги; - Биринчи босқичда тиббий хизмат ва ресурларнинг ратсионал ишлатилиши; - Госпитализатсия сонининг камайиши; - Асосий эътибор профилактика ва соғлом турмуш тарзини тарғиб этишга қаратилганлиги. УАШ фаолиятида этика ва деонтология. УАШ ҳам, бошқа соҳа мутахассислари каби ўз фаолиятининг этик жиҳатларига амал қилиши лозим. Етика ўз ичига қуйидаги масалаларни олади: Конфидентсиаллик;Даволашга розилик; Шифокор ва давлат; Профессионал ҳаттиҳаракат; Меҳмондустлик; Ҳамкасблар ўртасидаги муносабат; Шифокорнинг заиф томонлари; Ресурсларни тақсимлаш, жойлаштириш; Маълумот олишнинг чегараланганлиги; Этика дилеммалари. Маълумот олишнинг чегараланганлиги деганда, информатсион ресурсларнинг кодланганлиги тушунилади. Бу нарса регистратура, техника ишчилари, ўрта тиббиѐт ходими, шифокорлар ва бошқалар учун тегишли. Етика дилеммалари қуйдаги масалаларни ўз ичига олади:  Ҳомиладорликни тўхтатиш;  Репродуктив қибилиятнинг пасайиши ва бепуштлик;  Генетик консултатсия ва текширувлар;  Жинсни ўзгартириш;  Аъзо ва тўқималар трансплантатсияси;  Қон қуйиш;  Суррогат она, скрининг, ривожланиш нуқсонлари бўлган болалар, ВИЧГ`ОИТС муаммолари, эфтаназия, клонлаш ва бошқалар. Конфидентсиаллик. Тиббий амалиѐтнинг асоси шифокор ҳамда бемор ўртасидаги муносабатнинг фундаменти ҳисобланади. Беморлар улар айтадиган маълумотлар сир сақланишига ишонадилар. Барча ҳолларда, шифокор беморнинг соғлиғи тўғрисидаги маълумотни ошкор қилишда жавобгар ҳисобланади. Даволашга розилик: Шифокорлар ўз маслаҳатларини таклиф қиладилар, беморлар эса нима қилиш ва қаерда даволанишни ўзлари ҳал қилишади: - Бемор шифокорнинг фикрига қўшилиши ва унинг тавсияларини бажариши мумкин; - Розилик танлаш имкониятини ўз ичига олиши керак; - Беморнинг ўз соғлиғи ҳақида билишини хоҳламаслиги маълумотни инкор этишнинг белгиси хисобланади; - Маълумот бериш асосидаги розилик ҳар доим ҳам давлат қонунида кўрсатилмайди. Розилик олиш. - Аниқ ифодаланган оғзаки розилик; - Ёзма розилик. Ҳар доим эсда тутиш лозимки шифокор ва бемор муносабатлари ўзаро ишончга асосланган. Тиббий этика принтсиплари: Соғлиқни сақлаш тизими бошқаруви асосида бешта асосий этика принтсиплари бўлиши лозим. 1. Барча инсонлар тиббий ѐрдам олиш ҳуқуқига эга. 2. Индивидуумга кўрсатиладиган тиббий ѐрдам соғлиқни сақлаш тизимини марказида туради, лекин у ҳам аҳоли саломатлигини максимал яхшилашга қаратилган. 3. Касалликлар профилактикаси ва ногиронларга ѐрдам кўрсатишда тиббиѐт ходимларнинг жавобгарлиги. 4. Тиббий хизмат тизими ичида тиббиѐт ходимлари орасидаги зарур бўлган кооператсиянинг бўлиши. 5. Тиббий хизмат кўрсатувчи соғлиқни сақлаш тизимидаги барча тиббиѐт ходимлари ва гуруҳлари тиббий ѐрдам сифати учун ҳар доим жавобгардир. Мулокот санъати. Шахслараро мулокот. Шифокорнинг профессионаллиги нафакат касалликни этиология,патогенези,ташхиси ва даволашни яхши билиш,балки консултатсия килиш, мулокот санъатига хам кай даражада эгалиги билан белгиланади. Беморнинг ишончини козониш оркалигина,батафсил маълумот йигиш ва бу оркали самарали даволаш мумкин. Мулокот-бу шахслар уртасида маълумот алмашишдир. Шахслараро мулокот эки юзма-юз мулокотда булиш инсонлар уртасидаги маълумот,фикр эки хис-туйгу алмашишнинг энг асосий ва самарали усулларидан хисобланади. Шахслараро мулокот бевосита амалга ошадиган жараен хисобланади. Шахслараро мулокот тиббий ѐдам курсатишнинг барча сфераларида фойдаланилади. Шу сабабли шахслараро мулокот бирламчи тиббий-санитар ѐдам дастурини амалга оширишда катта ютукларга эришишга имкон беради. Мулокот жараени боскичлари. Боскичлари:  Бахолаш- тиббий ходим билан эки беморлар гурухи маданияти,тажрибаси ва касаллик тарихидан,узаро муносабати ва билими хакида маълумот йигади.  Тахлил- тиббий ходим бемор эки беморлар гурухи тугрисида тупланган маълумотларни тахлил килиб уларнинг эхтиежларини аниклайди.  Дизайн (режалаштириш) – тиббий ходим беморлар эхтежини ва мухим маълумотни аниклаб,ушбу маълумотни качон ва каерда келтиришни хал килади- режалаштиради.  Мулокот-режаоар амалга оширилади.  Бахолаш- тиббий ходим уз мулокотининг самарадорлигини бахолайди ва натижаларни бошкалар билан мулокотни яхшилаш учун куллайди. Бемор кизикиш билдирдими? Маълумот тушунарли булдими? Бемор келтирилган маълумотларга асосланиб харакат киладими? Бу жараен узлуксиз давом этади. Самарали мулоқот. Мулоқот – бу маълумот,фикр,хис-туйгу жараени булиб,нутк,ишора эки харакатлар ѐдамида амалга оширилади. Мулокот- икки томонлама жараен. Маълумотни аудитория эки кабул килувчи шахс кандай кабул килиши маълумот берувчи шахсга боглик. Мулокот жараени самарадорлиги оширувчи куйидаги 4 элементни эдда сакланг: Яхши мулоқот характеристикаси. Хабар булиши керак: Хабар юборувчи булиши керак:  Тушунарли ва киска  Предметни яхши билиши  Аник  предметга кизикиши булиши  аудитория эхтиежига мос келиши  вазифаларни аниклаши  уз вактида берилиши  аудиторияни билиши ва у билан контакт урнатиши  шароитга мос булиши  аудитория даражасида гапириши  аудиторияни харакатга келтириши  мос юлларни танлаши Канал булиши лозим: Аудитория булиши лозим:  мос келиши  тушуниши,кизикиши ва маълумотни кабул килишни хохлаши Талил Мулоқот Даволаш Дизайн  кулай булиши  ешитиш учун сабаби булиши  узига жалб килиши  диккат билан эшитиши  Амалга оширишни хохлаши  Кайтар богланишни таъминлаши Шахслараро мулокот махсуслиги: Шахслараро мулокот куникмаларини тез-тез ва самарали кулланг:  Фаол эшитиш  Сузни кайтариш ва умулаштириш  Сухбатни олиб бориш  Назорат саволлари  Ижобий кайтар богланиш Вербал ва новербал мулокот усуллари Новербал Вербал Самарали мулокотни ишлаб чикинг  Бемор муаммоси хакида танкидсиз фикрланг  Яхши хатти-харакатни узлаштиринг. Шундай мулокот урнатингки,инсонлар сиз билан муаммодарини хал килаетган пайтда танкитга учрашдан куркмасин. Куйидагича булинг:  Очик  Беморга эгилиб туринг  Куриш оркали контактни сакланг  Тугри утиринг ва кулиб туринг Самарали мулокотни таъминланг  Аниклаштиринг  Ешитинг  Куллаб-кувватланг  Тушунганликни тасдикланг  Сузларни кайтаринг Уз холатингизни тана тили ѐдамида демонстратсия килинг  Турлича куриш контакти(доимий)  Мажбурий булмаган холат(кулларни сикманг ва кесиштирманг)  Бемор билан юзма-юз утиринг эки туринг  Диккат билан эшитиш позаси(уз кизикишингизни курсатинг)  Беморга бироз эгилинг Оддий ва тушунарли тилни кулланг  Оддий ва тушунарли килиб гапиринг Қайтар боғланиш- бемор сизни тушунаяптими,юкми,шуни аниқлашга имкон берадиган жараен,бунда бумордан ўзизни кандай хис қилаяпсиз деб сўраб куриш мумкин. Самарали кайтар богланиш характеристикаси.  Изохлаш,мухокама килмаслик, Аник булиш, Индивидуал булиш,Сураш,уз фикрларини уктирмаслик, Вазиятни яхшиловчи гаплар айтиш, Реалист ва асосли булиш, Кайтар богланишга эришиш учун макса два вазифаларни белгилаш, Ижобий кайтар богланишдан бошлаш,сунг яхшилашга каратилган аник юлларни таклиф килиш.  Ижобий нотадан бошлаш ва ижобий нота билан тугатиш. Саволлар типлари Ёпик Очик Синаб курувчи Қачон ишлатилади: сухбатни эпиқ саволлардан бошлаш Сухбатни очиқ саволлар бериб давом эттириш Сунг синаб курувчи саволлар беринг,олинган маълумотга жавобан Талаб этилади: қисқа «ха» ѐки «йўқ» жавобини Купроқ,узунроқ,хис-туйғу ва безовталикни ифодаловчи жавобни Олдинги гапни тушунтиришни Масалан: Нечта фарзандингиз бор? Қизингизнинг ѐши нечада? Фарзандингизни кукрак билан эмизиш хақида кандай фикрдасиз? Нима учун у хеч нарса емайди? Клиник ҳолат мисолида оилавий тиббиѐт аспектларини кўриб чиқамиз: Бемор М., 36 ѐшли аѐл, охирги 3 йил ичида бронхиал астма хуружи сабабли 6 марта госпитализатсия қилинган. Охирги учта госпитализатсияда интенсив терапияга муҳтож бўлган, битта ҳолатда эса ўлимга яқин бўлган. Даволовчи шифокор ва тиббиѐт ходимларини ажаблантирган нарса - бу тавсияларнинг бажарилмаганлиги. Беморга ингаляторлар, теофиллин ва орал стероидлардан фойдаланиш ўргатилган, бироқ бемор шифохонага оғир аҳволда тушганида аниқландики, у буюрилган дорилардан кўпини қабул қилмаѐтган экан. Бемор М. шифохонадан 48 км узоқда яшаганлиги сабабли, унинг даволаниши бир неча марта охиригача бормаган. Беморнинг доимий шифокори бўлмаган, доимий назорат қилинмаган ва даволанмаган. Ҳар сафар интенсив терапиядан оддий палатага ўтказилганда, шифокор алмашган. Даволаниш давомида бир неча марта мутахассис алмашган. Шунингдек, аниқландики, бемор билан хуружларни олдини олиш ва узоқ муддатга соғлиқни сақлаш ҳақида гаплашилмаган, бунга оид ҳеч қандай ҳужжатлар ҳам бўлмаган. Шу тарзда, бу ҳолатда даволаш давомийлиги принтсипига амал қилинмаган. Бемор касаллиги бўйча яхши даво курсини қабул қилган, лаборатор-асбобий текширувлар ўтказилган. Бироқ касаллик тарихида депрессия ѐки безовталик тўғрисида ҳеч нарса дейилмаган. Бир шифокор айтган: “Енг аввало биз органикани истисно қилишимиз керак. Кейин эса руҳий, ижтимоий аспектлар туғрисида ўйлаймиз.” Иккита ташхис қўйишдан қурқмаслик лозим. Беморда депрессия ҳам, рак касаллиги ҳам бўлиши мумкин. Бу иккала муаммони ҳам эчиш лозим. Яъни, ҳар томонлама даволаш керак. Статсионар ва амбулатор касаллик тарихларини ўрганилганда даволовчи шифокорлар ўртасида ўзаро боғлиқлик йўқлиги аниқланди. Амбулатория шифокори беморни госпитализатсия сони ва улар ҳақида маълумотга эга бўлмаган. Шу билан бирга беморнинг амбулатор даволаниши ҳақидаги маълумотларга статсионар шифокори эга бўлмаган. Бир тиббий муассасада қилинган текширувлар бошқасида яна такрорланган, шу билан даволаниш харажатлари ошган. Шу тарздаги коммуникатсия ва координатсиянинг йўқлиги соғликни сақлаш тизими, бемор ва унинг оиласи учун катта минус бўлган. Амбулатор картада беморнинг касби ва уй шароити ҳақида маълумот бўлмаган, биламизки баъзи одамларда ташқи нафас фаолияти бузилганда уй ва иш шароити касаллик кечишига таъсир кўрсатади. Бемор М. ҳолатида беморнинг ўзи эмас, балки касаллик даволанган. Профилактика принтсипларига амал қилинмаган. Астма профилактикасидан ташқари бошқа ҳеч қандай профилактик чора-тадбирлар ҳужжатлаштирилмаган. Беморга сут безларини ўзи кўрикдан ўтказиш, остеопороз, парҳез, юрак қон томир касалликлари ва рак профилактикаси учун жисмоний машғулотлар билан шуғулланишга ўргатиш чора тадбирлари олиб борилмаган. Бемор М.нинг оилавий анамнези тўлиқ йиғилмаган. Тузилган генограмма кўрсатдики, беморнинг уч фарзанди (икки қиз ва бир ўғил) бор. Қизлар соғлом, ўғли бронхиал астма билан касалланган. Бемор М.нинг ота-онаси ўлган, эри алкоголик бўлган. Эрининг ота онаси ҳаѐт. Онаси дементсия билан оғрийди, отаси алкоголик. Эрининг отаонаси уч йилдан бери икки хонали уйда беморнинг оиласи билан бирга яшайди. Бемор М.га эр-хотин ва фарзандлардан иборат оила доираси схемаси кўрсатилди. Фарзандларидан бири руҳий қийинчиликлар сабабли оиладан анча узоқлашган эди. Доиранинг бир томонида Мария, ундан кейин учта фарзанди турарди, бошқа томонида унинг эри, эрининг орқасида унинг ота онаси турарди. Сўнг Мария ўз воқеасини айтиб берди. Эри спиртли ичимликларни суъистеъмол қила бошлаганда бемор дори ичишни тўхтатган. Ичиб олган эри ва унинг отаси кўпинча астмага чалинган ўғлини ураркан. Уларни тўхтатаман деб, Мария оғир нафас ола бошлаган ва беморда астма хуружи ривожланган. Ҳар бир ўткир хуруж уйдаги ичкилик билан боғлиқ бўлган. Нафас сиқиш хуружи унинг фарзандларини ҳимоя қилган, шу сабабли бемор ҳар сафар шифохонага ѐтганида фарзандлари уйда қолганлигидан хавотирланган. Келтирилган ҳолатдан кўриниб турибдики, бемор касаллигининг асосий негизи турлича бўлиши мумкин ва кўплаб омилларга боғлиқ бўлади. Бу маънода оилавий шифокор кўп устунликка эга: давони олиб бора туриб беморнинг оила аъзоларини кузатади, касаллик асл сабабларини аниқлайди ва баъзи муаммоларни ҳал қилишга ѐрдам беради. Шунингдек, асосий эътибор оилавий тиббиѐт шароитида олиб бориладиган тиббий ҳужжатларга қаратилиши лозим. УАШ ҳар бир бемор, инсон учун амбулатор карта расмийлаштиради, унда бемор соғлиғидаги ҳар қандай чекланиш, текширув маълумотлари, даволаш, қайси хавф гурухига мансублиги кўрсатилади. Ҳозирда ССВ № 535, 6.12.2004 й. қарорига мувофиқ тиббий ҳужжатлар рўйхати қисқартирилган. Оилавий шифокор беморнинг уйига бориб кўрадиган ягона шифокордир. УАШнинг беморни уйига бориб кўриши муҳим ҳисобланади, чунки бу орқали нафақат тиббий, балки бошқа муаммолар ҳам ҳал бўлади. Беморнинг қандай шароитда яшаши, унинг бошқа оила аъзолари билан ўзаро муносабати ҳақида шифокорда тасаввур пайдо бўлади, бу нарса шифокор ва бемор ўртасидаги муносабатни мустаҳкамлайди. Шифокор фаолияти кабинетда қабул қилиш билан чегараланганда, шифокор томонидан кўрсатилаѐтган хизмат конвеерга айланади. Руҳий, ижтимоий аспектлар принтсипи йўқотилади. Муаммоларни ҳал қилишда жамиятни жалб этиш муҳим аҳамиятга эга. Хулоса: Оилавий тиббиѐт соғлиқни сақлаш тизимини қайта шакллантиришда катта рол ўйнади, чунки у бирламчи тиббий ѐрдам сифатининг ошишига олиб келади, нархининг эса пасайишга сабаб бўлади. Бундай натижага ОТнинг қуйидаги асосий принтсиплари олиб келади: Ҳар томонламалилик;Давомийлик ва узлуксизлик;Интегратсия;Координация;Ишончлилик;Ягона команда;Қулайлиги;Профилактика;Беморнинг жавобгарлиги;Иқтисодий эффективлик. Оилавий тиббиѐтнинг ушбу барча афзалликларини амалга ошириш учун, оилавий шифокорлар барча юқоридаги принтсипларни ҳаѐтга тадбиқ этишлари лозим. Агар соғлиқни сақлаш тизими бу принтсипларни қабул қилиб унинг бажарилишини қўллаб қувватласа, бу жараѐн тез кечади. Бизда Ўзбекистонда соғлиқни сақлаш тизимининг бирламчи звеносини қайта шакллантириш учун қандай қадамлар қўйилмоқда? Булар биринчи навбатда қонунда белгиланган актлар: Президент И.А. Каримов фармонининг Соғлиқни сақлаш реформининг давлат дастури (10.11.1998);Қишлоқ соғлиқни сақлаш реформи дастури (қишлоқ шифокори, умумий амалиѐт ва оилавий шифокорлар); Шаҳар соғлиқни сақлаш реформи дастури (оилавий шифокорлар). Оилавий шифокорлар ўзига маъсулиятни олиши ва беморларни даволаш, лаборатор текширувлар, госпитализатсия, консултатсияга юборишни ташкиллаштириши лозим. Оилавий тиббиѐт жамиятда соғлиқни сақлаш бирламчи звеноси бўлган шифокорнинг роли ва стутусини оширади. Шундай қилиб, ўқув дастурлари оилавий шифокорларни оилавий тиббиѐтнинг принтсипларини кундалик амалиѐтга киритиш йўллари ва усулларига ўргатиши лозим.