12:10 / 22.11.2021

ГИНЕКОЛОГИК БЕМОРЛАРНИ ТЕКШИРИШ МЕТОДЛАРИ.

Гинекология – (гине-аёл, логос-фан) аёллар ҳақидаги фандир. Гинекологик беморларни текшираётганда энг аввало анамнез йиғиш керак, чунки тўғри йиғилган анамнез касаликни келиб чиқиш сабабини а

Анамнез қуйидаги шикоятларни аниқлаб бўлгач йиғилади.

А) асосий шикоятлар.

Б) Қошимча шикоятлар.

Ўтказган кассаликлар:

А) Инфекцион кассаликлар(скарлатина, гепатит ва бошқалар)

Б) соматик кассаликлар.

В) жаррохлик амалиёти.

Менструал ва репродуктив функсиялар, контрацепция ҳарактери.

А) Менархе, тузалиш(6-12ой)

Б) Хайз ҳарактери, кўп суюқлик келиши оғриқли, охирги менструация куни, жинсий ҳаётни бошлаган вақти.

В) Умумий ҳомиладорлик сони ва натижаси.

Г) Оғиз орқали ва мушак ораси контрасеотикларини қабул қилганлиги.

Гинекологик касаликлар ва жинсий органлар оператсиялари. Паталогик секретсиялар.

Ҳамрох органлар функсиялари:

А) Узоқ давоом этувчи сурункали ялиғланиш жараёнлари, ретсидивлари, ҳуружлар, терапияси, натижаси.

Б) Менструал цикл бузулиши: Дисфункционал бачадондан қон кетиш, аденаматоз миомаси ва бошқалар.

В) эрининг касаликлари. Оилавий анамнез. Наслдан наслга ўтувчи касаликлар билан оғриган ёки оғримаганлиги, яқин қарндошлар орасида наслий касаликлар мавжуд ёки мавжуд эмаслиги, ҳаёт тарзи озиқланиши, зарарли одатлари, яшаш тарзи ва ишлаш шароитлари. Анамнез морби.

ИИ. бемор кўриги.

Брей бўйича 1978. Қачон семизлик ривожлана бошлади?

1.Тапобиологик баҳо: тана узунлиги, тана массаси. 

Нормада ТОИ(тана оғирлиги индекси)=20-26

ТОИ=26-30 – семизликка мойиллик

ТОИ=30дан юқори – метаболик бузулишлар ривожланиш ҳавфи.

ТОИ=40дан юқори бўлса метаболик бузулишлар юқори ҳавфи.

Тана бузулиши типлари: Аёл, эркак. Эркак: А) эркакга хосБ) вирил

2. Фенотипик боҳо. Жинсий безлар ривожланиш бузулишининг турли хил клиник шакилларига хос дисплазия ва дисморфия мавжудлиги.

3. Соч тўкилиши ҳарактери ва тери қопламлари ҳолати.

Соч тўкилиши ҳарактери:аёлларга ва эркаклага ҳос соч тўкилиши, менархдан олдин сочнинг чиқ бошлаши ва кўплиги, терининг ҳолати – кўп терлаш ва бошқалар.

Борон шкаласи 1974 йил бўйича гирсутизм даражаси(сочнинг кўп тўкилиши)

И даража – кучсиз – қорининг оқ чизиғИ бўйлаб тўкилиши, юқори лаб атрофида, сут безлари сорғичи атрофида тўкилиши.

ИИ даража – ўрта – 1,2,3 энгакда ва соннинг юқори қисмида соч тўкилиши.

ИИИ даража – 1,2,3,4 кўкрак, орқа, думба ва елкада соч тўкилиши.

4. Сут безлари – репродуктив тизимнинг 1 қисми бўлиб жинсий гармонлар пролактин ва бошқа гармонларнинг ҳаракати учун боғлиқ бўлган нишон органдир.40% гинекологик беморларда сут безининг турли хил касалликлари учрайди. Кўрик ҳолати (палпатсиялари тик турган ҳолда, ётган ҳолда, ўлчами- тери гипоплазия ва гипертрофия ва трофик ўзгаришлари , сўрғичлардан ажралаяотган ажралмаларнинг мавжудлиги ёки ёқлиги, ранги, консистенсияси, ҳарактери(йиринг, қон аралашма, рак, ялтироқ ёки яшил рангдаги кисталар, сут, галакторея, аменорея)

5. Ташқи ва ички жинсий органлар кўриги. А. Катта ва кичик жинсий лаблардан гипоплазиянинг мавжудлиги – рангсиз, қин шиллиқ пардасининг қуюқлиги, тиниқ гипоестерогения вулванинг кўкимтирлиги, кўп миқдорда оч рангдаги сеcрет ажралиши. Кичик жинсий лаб гиполазияси, клитор бошчаси катталашуви, клиторнинг асоси ва сийдик чиқарув канали асоси орасидаги майдоннинг катталашуви(2смдан катта) гипертрихоз.

Б) Бимануал текширув, кўзгу ёрдамида текширув.

ИИИ Текширув махсус услублари.

ФДТ (функционал диагностика тести): Қорачиқ симптоми(тузумдон эстрогенининг махсулоти) нормал менструал циклда фақат 1та фазасида, анавулиятор циклда узоқ давом этади. Бойинчанинг чўзилиш симптоми(овуляция даврида 10-12 смгача).

Қин ажралмаларини ситологик текшириш(ҳужайранинг 4та типи) у қин эпителийсининг циклик ўзгаришларига асосланган.

Қин ажралмаларининг 4 хил реакциялари мавжуд:

1. атрофик ажралмалар: базал ва пара базал тўқималар, эстероген етишмовчилигини кўрсатади.

2. оралиқ базал ва парабазал тўқималар кучсиз эстероген миқдорининг кўплиги.

3. оралиқ ва юза қатлам тўқималари, эстероген миқдорининг камлиги.

4. йирик юза тўқималарининг пиктоник ядроси билан сезиларли даражадаги эстероген мавжудлиги.

Қин эпителийси ҳужларини ҳисоблаш кариопиктоник тест индексига асосланган : юза тўқималар, пиктоник ядро билан биргаликда бошқа барча тўқималар нисбатига тенг. Цикл давомида у меёрда бошида ва охирида 20% цикл ўртасида 70-80%гача бўлади. Менструал циклнинг 1-фазаси – 25-30%, овулйсатсия 60-80%, 2-фазаси ўртаси 25-30%.

Функционал диагностика тестларининг базал температураси.ендометрини гистологик текшириш (менсисдан 2-3кун олдин сақланиш циклида) оновуляцияда – қон кетиш бошланиши билан. Тўқима биопсияси ва ситологик текширув.

Биопсия – микроскопик текширув учун зарур бўлган тирик тўқимани олиш.

А) Инсизион ёки экстизион – тўқимадан 1 парча кесиб олиш

Б) Мўлжалланган – кўлпо ёки гитераскоп ёрдамида материалларни йиғиш.

В) Пунксион – пунксия ёрдамида материаллар олинади.

Аҳамияти – бачадон бўйни рак олди ҳолатини пастки жинсий орган ва қин кассаликларини аниқлаш. Материаллар сcалпел ёрдамида бачадон бўйинчасидан азгина кесиб олинади. Гемостаз – чок қўйилади.

Ситологик диагностика

А) ажралма олиш

Б) Патологик ўчоқдан 1 қисмини олиш.

Метод: самаралаи, аниқ малумотлилик, ўсмали жараённи дастлаби босқичларида аниқлаш имконини беради.

Паталогик жараённинг ҳарактери. Ҳужайраларнинг морфологик ўзига ҳослиги. Алоҳида гуруҳ ҳужайраларнинг сон жихатдан фарқи. Препаратда ҳужайра элементларининг жойлашиши.

1. бачадон бўйни. А) эктосервикс Б)сервикал канал

2. Эндометри – бачадон аспиратсияси. Аспират менструал циклнинг 25-26 кунлари ёки доимий цикл бузилишида 25-70 кундан кам бўлмаган вақтда олинади. А) қуруқ аспиратсия. Б) суюқлик юбориш(0,9%НаCл + 10%ситрат На)(10:1)

Аспиратда фаол ҳужайраларни гистологик текшириш давомида топиш – эндометри гиперплазиянинг ситологик белгиси ҳисобланади. Гармон ва унинг метаболитларини аниқлаш.

Қуйидагиларни аниқлаш диагностиc аҳамиятга эга: қондаги тестостероне ва унинг ўрнини босувчилар. ДЕА ва 17-ОҲ-(17-гидроксипрогестерон), ганадотропинлар – ЛГ, ФСГ, ПРЛ.

Буйрак усти бези ва тухумдон гармонлари(естерадиол, прогестерон, картизол).

Функционал синамалар

Мақсад:     1. Ҳар ҳил аъзолар репродуктив функционал ҳолатини аниқлаш

2. Буйрак усти бези, тухумдон ва эндометрийда зарихира қобилятини аниқлаш.

Гестоген билан синама

Мақсад: эндометрий реактивлигини ва етишмовчилик даражани аниқлаш

Прогестрон 1%1мл мушак орасига 6 кун,

Норколут 5 мг 8 кун юборилади.

Агар синама мусбат бўлса препаратлар тўхтатилгандан 3-5кундан кейн ҳайзсимон реакциялар кузатилади

Эстроген ва гестоген билан синама( Э ва Г)

Мақсад: 1. Бачадон аменореясида эндометрийнинг шикасланиши ва касалликларини инкор қилиш.

Эстроген етишмовчилик даражасини аниқлаш,

Микрофоллин 0,1 мг ( 2 та таблетка 005 мг сақлиди) 8-10 кун, кейин эса норколуд 5 мг 5-7 кун. 2-4 кун дан сўнг хайзсимон қон кетишлар.

Манфий натижа бачадон эндометрияда чуқур органик ўзгаришлар- аменореянинг бачадон шакли.еканлигини кўрсатади.

Аёлларда гиперандрогенемиянинг манбасини аниқлаш билан клиник вирилизатсияни пайдо бўлиши учун синама.

Аёлларда андроген манбаи буйрак усти бези ва тухумдонларда( тухумдоннинг вирилизацияланган ўсмаси)

Дексаметазон билан синама- глукокардикоидларнинг хухусиятига асосланиб АКТГ ажралишини кучайтиради., у эса буйрак усти безида андрогенлар пайдо бўлиши ва ажралишини кучайтиради.

А. кичкина десаметазонли синама: 3 сутка давомида 6 соат да 0.5 мг дан киритилиб турилади.

 2кун давомида препаратни қабул қилгунга қадар ва инкор қилгандан 1 кундан сўнг ДЕА ва 17ОҲ прогестеронни қондаги ва сийдикдаги 17 КС миқдори аниқланади.

Агар стероидлар миқдори 50-75 % идан камайиб кетса синама мусбат ҳисобланади.Андрогенлар манбаи буйрак усти бези эканлигини англатади.

Агар 50-25%дан камайиб кетса манба тухумдон ҳисобланади.

Катта дексаметазонли синама манфий бўлганда: 3 сутка 6соатдан 2мгдан юборилади. Манфий натижа: буйрак усти безлари ўсмалари вирилизатсиясида андрогенлар продуксияси автоном характерга эга бўлиб АКТГ га боғлиқ бўлмайди.

ГГС нинг бузилиш даражаларини аниқловчи функционал синамалар.

Кломифен билан синама. Кўрсатма: ановуляция, олигоаминореяга ўхшаш касалликларда. Ҳайзсимон кунига 100млдан қон кетишлар бошланганда 5-дан 9-кунгача бўлган муддатда.

Таъсир механизми: Гипоталамуснинг гипофизар зонасидан эстраген ретсепторларини блоклаш. Гонодотропин-рилизинг гормонлари синтезини кучайиши. 

Тасдиқловчи синама: қондаги гонадотропин ёки эстрадиол миқдорини аниқлаш.

Гонодатропин миқдорини ошиши гипофизар захираларнинг сақланиб қолганлигини кўрсатади. Гипофиздан жавоб реакция сифатида либеринлар ажралади.

Естрадиол миқдорининг овулятор цикли миқдоригача ошиши тухумдоннинг активлик потенсиалини кўрсатади: гонадотропинни стимулятсияланишини бошқариш. Мусбат синама натижасида тухумдон ва ГГ функсиясини сақланиб қолганлигини билдиради. Манфий натижа эса ВТЧ ва 1 фазали Т0  ёки қон кетишлар йўқлигини билдиради.

Гипоталамус функсиясининг бузилиши

Гипофизнинг гонодатропин ажратиш функционал қобилиятининг бузилиши

Либеринли синама: 100мкг гонадолибериннинг синтетик аналоги вена ичига киритилади. Киритиш бошлангандан 15, 30, 60 ва 120 минутдан кейин доимий равишда катетер орқали қон олиниб лютенловчи гормон миқдори аниқланади.

Агар натижа мусбат бўлса 60 минут давомида лютенловчи гормон миқдори овулятор сонгача ўсиб боради.Бу эса гипофизнинг функсияси сақланганлиги гипоталамуснинг бузилганлигини кўрсатади.

Гонадотропинли синама

Кўрсатма:

А) бирламчи тухумдон етишмовчилигига шубха қилинганда. Прегонал инсон ҳайз гонадотропини 5-7 кун давомида 2 ампулладан вена ичига қўлланилади.

Контрол: эстрадиолни дори киритгунгача ва киритгандан кейинг миқдори

Синама мусбат бўлган ҳолларда эстрадиолнинг миқдори 3-7 марта ошади

Манфий натижа – бирламчи тухумдон етишмовчилиги

4. Инструментал усуллар

Эндоскопик усул

Колоноскопия – қопқоқни, бачадон бўйнини қин қисми ва қинни кўриш

Биопсия учун жой танлаш

Шакли: Оддий

3%ли сирка кислотаси билан бачадон бўйнига ишлов берганда кенгайган

3%ли ёднинг люголли эритмасида тирик эпителий гликогенлари тим қора рангга бўялади, турли хил дисплазияларда патологик ўзгарган ҳужайраларда ёд негативе зоналар аниқланади.

Хромоколпоскопия

Бачадон бўйнини ҳар хил бўёқлар билан бўяб кўриш. Бу диагностиc усул бачадон бўйнининг рак олди, рак, касалликлари эндометриоз, полиплар ва эндосервитситозни аниқлашда информативе усул ҳисобланади.

Гистероскопия – бачадон бўшлиги паталогияларини аниқлашда қўлланилади

А) Газли(кесмаларни CО2 билан кўриш)

Б) суюқликли гистероскопия. Газли гистероскопиядан афзаллиги шундаки манипуляциядан кейин газли эмболлар пайдо бўлиш хавфи камлиги: диагностик тозалашни сифатини назорат қилиш, полипларни олиб ташлаш.

Кўрсатмалар:

Бачадондан қон кетиш, бачадон паталогиясига боғлиқ

Қарши кўрсатма :

Жинсий аъзолар ўткир касалликлари, суртмада трихоманаданинг топилиши, сут бези сўрғичидан замбуруғлар топилиши, кўп сонли лейкоцитлар топилиши, умумий касалликлар- ўткир тромбофлебит, пиелонефрит, пневмония, грипп, ангина, жигар, буйрак касалликларидаги беморларнинг оғир ҳолати

Лапороскопия: пневмо-перитонит фонида CО2 ёки ҳаво юбориб қорин бўшлиғини кўриш

А) кичик чаноқ аъзоларини

Б) Қорин бўшлиғини

Кўрсатма

Бачадон найи ўтказувчанлигини аниқлаш, окклюзия даражасини аниқлаш(хромопертубатсия), ССК диагностикасини аниқлаш, бачадон аномалиялари характерини аниқлаш, чаноқ бўшлиғидаги оғриқлар сабабини аниқлаш,бепуштлик сабабини аниқлаш.

Турк эгарини текшириш- гипофизнинг суякдаги жойини ўсмаларни ташхислаш учун текшириш.

А) турк эгарини режали сурати

Б)  умумий краниография

В) компютер томографияси

Г) тиббий  генетик текширувлар.


Кўрсатмалар:

1. Жинсий ривожланишдан орқада қолиш,

2. Жинсий аъзоларнинг ривожланиш анамолиялари

3. Бирламчи аменорея

4. Бирламчи хомилани кўтара олмаслик

5. Бепуштлик

Сабаблари:

1. Хромосома мутациялари

2. Ген мутациялари

3. Наслий касалликларга мойиллик

Хромосома мутация маркерлари

Кўп сонли дисплазия ва соматик аномал ривожланиш нуқсонлари

Х хроматин сонини ўзгариши

А. агар кариотип 46Х ёки 45Х0 – Х хроматин йўқ бўлса,

Б. 47ХХХ – 2 та хроматин ипчасидан, ипчалар сони хромасомалар билан бир хил бўлади.

Х – хроматин бачадон бўйни шиллиқ қаватини қириб олиб буюм ойначасига фиксация қилиниб 3 қисм метил спирт ва 1 қисм сирка кислотаси қўшилиб текширилади.

Жинсий хромасомалари анамалия шакллари:

1. Трисомия

2. Моносомия

3. Мозаитсизм

Шершевский Тернер синдроми 45Х/45Х0, Х – хроматин миқдори камайган ёки аниқланмайди. У храматин аниқланмайди.

Тоза шаклида : 46ХЙ/ 46 ХХ, айрим холларда мозиатик типлари 45/Х0/46ХХ, 46ХХ/47ХХХ;

Аралаш шакли: 46ХЙ/ 45Х; 46ХЙ/46ХХ